Muzeum w kaliskim więzieniu
Czy
Kalisz doczeka się obiektu, który będzie jego chlubą turystyczną? Czy
więzienie przy ul. Łódzkiej w Kaliszu przekształci się w centrum kultury dla wszystkich mieszkańców
miasta? Poznań na swój Centrum Kultury Zamek, Kalisz może także
szczycić się swoim Zamkiem. W Kaliszu może powstać profesjonalne muzeum
więziennictwa. Izba muzealna z możliwością zwiedzania obiektu także byłaby dobrym pomysłem.
Właściciel obiektu Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości udostępnia kaliszanom więzienie z okazji uroczystości. 30 czerwca tego roku funkcjonariusze i wykładowcy Szkoły Wyższej Wymiaru Sprawiedliwości zapoznali zwiedzających ze specyfiką byłego zakładu karnego. "Tego dnia ponad 1300 osób zwiedziło więzienie. Akcja z pewnością będzie powtórzona" - poinformowała mjr Ewa Saganowska, rzecznik prasowy Kampusu Mundurowego Szkoły Wyższej Wymiaru Sprawiedliwości.
Kalisz zasługuje na ciekawe muzeum. W Kaliszu przy ul. Łódzkiej istnieje
obiekt muzealny- więzienie, zbudowane w stylu neoromańskim w 1844
według projektu Henryka Marconiego i Franciszka Tournelle'a. W latach
1846-2015 istniał tutaj zakład karny typu zamkniętego, przeznaczony dla
mężczyzn odbywających karę pozbawienia wolności po raz pierwszy. Obiekt
został wpisany do rejestru zabytków w 1968 r.
Od
czasu zamknięcia zakładu karnego w 2015 r. pojawiały się różne
inicjatywy, najczęściej o akcencie politycznym, na temat wykorzystania
tego ciekawego kompleksu architektonicznego.
Kaliski
“zamek” miał być siedzibą wojsk obrony terytorialnej. Taki pomysł
forsował poseł Piotr Kaleta. Istniały plany sprzedania więzienia
prywatnym inwestorom i uczynienia z zabytku hotelu. Tak jak to ma
miejsce w wielu zabytkowych więzieniach na zachodzie Europy.
W
2016 roku w gmachu została zorganizowana przez kaliskie Stowarzyszenie
"Poza Kadrem'' Galeria Bezdomna. W zabytkowym budynku można było oglądać
wystawy fotografii, malarstwa, rysunku, czy rękodzieła. Na więziennym
deptaku odbywały się koncerty i występy artystyczne. Wydarzenie cieszyło
się ogromnym zainteresowaniem mieszkańców Kalisza.
Radna
SLD Kamila Majewska wystąpiła do władz miasta z interpelacją w sprawie
udostępniania więzienia turystom. Otrzymała odpowiedź, że w aktualnym
stanie faktycznym i prawnym, obiekt nie może być swobodnie udostępniany.
Kaliscy
radni Prawa i Sprawiedliwości mają kolejne pomysły na zagospodarowanie
budynku po byłym więzieniu. Może być tam przeniesiona Galeria Tarasina
czy oddział w Kaliszu Muzeum Narodowego. Poseł Piotr Kaleta zaproponował
urządzenie w budynku Magazynu Eksponatów Muzealnych. Radny Tadeusz
Skarżyński wysunął projekt utworzenia muzeum więziennictwa. Według
Skarżyńskiego wykorzystanie zabytkowego obiektu dla celów kulturalnych i
wystawienniczych sprawiłoby, że Kalisz stałby się ważnym ośrodkiem na
mapie turystycznej kraju.
Najnowsze
propozycje mieli ostatnio kandydaci na prezydenta Kalisza. Poseł Piotr
Kaleta powrócił do koncepcji siedziby wojsk obrony terytorialnej.
Przebywający w Kaliszu minister obrony narodowej Mariusz Błaszczak
złożył deklarację, że więzienie w Kaliszu stanie się centralnym
ośrodkiem szkolenia służb mundurowych. Wójt
Żelazkowa razem z byłym prezydentem Kalisza Grzegorzem Sapińskim
chcieli utworzyć na terenie po byłym więzieniu Centrum Nauki Calisia, z
obserwatorium i salami do eksperymentów.
Obecnie
obiekt historyczny jest przekazany Wyższej Szkole Kryminologii i
Penitencjarystyki w Warszawie, przekształconej w Szkołę Wyższą Wymiaru Sprawiedliwości. Trwają w nim prace remontowe w celu przekształcenia dawnego więzienia w centrum wyszkolenia praktycznego dla studentów. Przyszła kadra penitencjarna będzie miała możliwość uczestniczenia w szkoleniach zawodowych w warunkach symulacji życia więziennego.
W
naszym kraju w dawnych więzieniach powstały liczne obiekty muzealne.
Przykładem jest powstające Muzeum Żołnierzy Wyklętych, w dawnym
więzieniu na Rakowieckiej w Warszawie. Istnieją już muzea w budynkach
powięziennych - Muzeum Lubelskie w Lublinie, w Kielcach - Muzeum Pamięci
Narodowej - Dawne Więzienie Kieleckie z lat 1939-1956, Muzeum Więzienia
Pawiak w Warszawie, oddział Muzeum Tradycji Niepodległościowych w
dawnym hitlerowskim więzieniu na łódzkim Radogoszczu.
W
wielu miastach w Polsce organizowane są ekspozycje muzealne, które upamiętniają
funcjonowanie różnego typu więzień. Przykładem jest Muzeum Tradycji
Niepodległościowych w Łodzi przy ul. Gdańskiej 13. Znajduje się tam
ekspozycja stała „Więzienie przy Długiej (Gdańskiej) w Łodzi 1885–1953".
W 1900 r. był tutaj więziony Józef Piłsudski. W
ramach Muzeum Ziemi Bieckiej w Bieczu znajduje się turma pod wieżą
ratuszową- więzienie z czasów średniowiecza, miejsce kaźni. Więzienie
zlokalizowane jest w przyziemiu XVI-wiecznej wieży ratuszowej. Zachowane
są autentyczne lochy, na ścianach wyryte kalendarze więźniów. W Polsce funkcjonowało już kiedyś profesjonalne muzeum
więziennictwa. Mieściło się w Gdańsku w zespole przedbramia tj. w Wieży
Więziennej i Katowni. Działało w latach 1983 - 2006. Przekształcono je później w
Muzeum Bursztynu.
W innych krajach dawne więzienia pełnią funcje m.in. hoteli, centrów kultury, muzeów. Holandia rozwiązała problem starych więzień. Od 2009 roku zamknięto już
ponad 27 placówek. Według tamtejszych służb pustki w zakładach karnych
to zasługa m.in. efektywnych programów resocjalizacyjnych, a także
korzystanie z możliwości dozoru elektronicznego. Niderlandy zaczęły
przyjmować osadzonych z Belgii i Norwegii. W dawnych więzieniach
powstają hotele czy centra kultury. Więzienie Het Arresthuis w Roermond
przekształcono w hotel z czterogwiazdkowym standartem. Zamknięte
w 2016 roku więzienie w Bijlmerbajes stało się domem dla tysięcy
uchodźców w Amsterdamie i ma zostać przekształcone w centrum kulturalne i
kompleks sąsiedzki.
W
Irlandii znajdują ciekawe więzienia, przekształcone dzisiaj w muzea. W
Belfaście przy Crumlin Road można zwiedzić jedyne więzienie z epoki
wiktoriańskiej w Irlandii Północnej. Więzienie Crumlin Road Gaol jest
nazywane "europejskim Alcataz". W roku 1996 zostało zamknięte, po 150
latach służby. W 2012 otwarto je dla zwiedzających. Następnym
obiektem muzealnym jest muzeum- więzienie znajdujące się Cork, w
Republice Irlandii. Cork City Goal zamieniono w centrum dziedzictwa
kulturowego. Wynajmowane jest często na różnego rodzaju imprezy
biznesowe, towarzyskie, koncerty czy śluby. Więzienie
funkcjonowało od 1824 do 1923 r. Muzeum opisała bardzo ciekawie na swoim blogu o Irlandii Polka mieszkająca w Dublinie: https://zyciewirlandii.com/.../cork-gaol-czyli-muzeum.../ W artykule "Horsens. Muzeum Więziennictwa w
więzieniu'' Halina Puławska przedstawiła etapy powstania
muzeum w byłym więzieniu Faengslet w miejscowości Horsens w Danii.
Więzienie funkcjonowało od 1853 do 2006 r. W 2011 r. zaczęto prace
mające na celu przekształcenie dawnego obiektu penitencjarnego w obiekt
muzealny. W ciągu pięciu lat jak pisze autorka, utworzono nowoczesne
multimedialne muzeum, w którym przedstawiono różne aspekty życia za
kratami zarówno więźniów, jak i pilnujących ich strażników. Artykuł można znaleźć w internetowym Otwartym Przewodniku Krajoznawczym.
Planuje
się utworzyć muzeum w słynnym amerykańskim więzieniu Sing Sing. W tym
zakładzie karnym o maksymalnym rygorze przebywa obecnie ok. 1700
więźniów. Najstarszy blok zakładu ma być przekształcony w muzeum. Na
stronie internetowej tworzącego się muzeum czytamy: "Muzeum, miejsce
autorefleksji i nauki, stanowi dla nas wyzwanie, aby wyobrazić sobie
bardziej sprawiedliwy wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych i podjąć
działania na rzecz budowania bardziej sprawiedliwego społeczeństwa." Najbardziej
znane amerykańskie więzienie Alcatras otwarto dla zwiedzających w 1973
r. Było najcięższym zakładem karnym w pierwszej połowie XX w.
Łącznie przebywało w nim 264 więźniów. Do najbardziej znanych
penitencjariuszy należał Alfonse Capone (AL Capone - osadzony głównie za
malwersacje finansowe). Zwiedzanie muzeum odbywa się w systemie audio, a
narratorami są dawni więźniowie i strażnicy.
Powstała
bardzo ciekawa książka pt. „Więzienie kaliskie 1846-2015” dzięki
pracownikom Archiwum Państwowego w Kaliszu- Edycie Pietrzak i Annie
Bestian- Zając. Publikacja ta pokazuje, że więzienie ma intrygującą
historię. Została przygotowana w oparciu o archiwalia z terenu całej
Polski, z zasobów archiwów państwowych, Instytutu Pamięci Narodowej,
muzeów, bibliotek oraz prywatnych osób. W kaliskim więzieniu
przetrzymywani byli nie tylko kryminaliści, ale też ci, którzy byli w
danym okresie historycznym niewygodni dla ówczesnej władzy. Więziono
tutaj m.in. uczestników powstań narodowych. W 1906 r. rozstrzelano na
dziedzińcu więziennym bojownika PPS Wojciecha Jabłkowskiego. W okresie I
wojny światowej przebywali tutaj członkowie Polskiej Organizacji
Wojskowej, z której zrodziły się legiony Piłsudskiego. W
dwudziestoleciu międzywojennym więziono komunistów. W czasie okupacji
hitlerowskiej mordowano tutaj polskich patriotów. Po wojnie tracono
członków partyzantki antykomunistycznej. Siedzieli tu także bracia
Kościelniakowie, za ulotki antyrządowe "Gomułka na dziady", "Dziady na
scenę". W stanie wojennym uwięziono niektórych działaczy
"Solidarności".
W publikacji "Oni walczyli o naszą wolność" Kalisz 2019, w opracowaniu Pani Grażyny Schlender przewija się wątek więzienia kaliskiego. Publikacja
stanowi pozycję przygotowaną z okazji obchodów Narodowego Dnia Pamięci
Żołnierzy Wyklętych. Zawiera ona informacje na temat bohaterów
narodowych straconych w kaliskim więzieniu. Ich listę otwiera działacz
PPS Wojciech Jabłkowski, który w 1906 r. zgładził carskiego szpiega.
Dalej publikacja zawiera nazwiska działaczy podziemia
antykomunistycznego z lat 1945-1956: członków grupy "Spaleniaka":
Stanisława Spaleniaka, Stanisława Kreczmera, Edmunda Baranka, Edwarda
Wałęsy oraz Ziemowita Glabiszewskiego, Józefa Witmana, Edwarda
Andrzejewskiego, Jana Urbańczyka i Bazylego Wołowika.
W wydawnictwie Archiwum Państwowego w Kaliszu "Kaliska Policja i policjanci w okresie II Rzeczypospolitej" Kalisz 2019, w opracowaniu Grzegorza Walisia i w redakcji Grażyny Schlender także można przeczytać o kaliskim więzieniu.
Powyższe publikacje są do nabycia w Archiwum Państwowym w Kaliszu.
W kaliskim więzieniu pojawiały się różnego rodzaju inicjatywy kulturalne. Wystawiano tutaj przedstawienia teatralne czy kręcono filmy. W ciągu 2014 r. odbyło się kilkanaście przedstawień teatralnych. Spektakl
"Nadzór" zrealizowano przez Niepubliczny Teatr Impresaryjny
SCENA TAM2 w Kaliszu we współpracy z Zakładem Karnym w Kaliszu. Główne
role w przedstawieniu grali więźniowie. Towarzyszyli im aktorzy Teatru
"SCENA TAM2" oraz funkcjonariusze. Przedstawienie wyreżyserował Tomasz
Wasiak. W
2011 r. ekipa belgijsko-francuskich filmowców nakręciła w kaliskim
zakładzie karnym film pt. „Tango Libre” (reż. Frederic Fonteyne). W 2017 r. powstał tutaj film fabularny- krótkometrażowy "Naywam się Julita" w reżyserii Filipa Dzierżawskiego. W 2020 r. zrealizowano zdjęcia do filmu
„Mój Dług”, opowiadającego losy więźnia Sławomira Sikory, jednego z
bohaterów przedstawionych wcześniej w „Długu” Krzysztofa Krauzego.
W publikacji Izabeli Lipińskiej "Turystyka penitencjarna" czytamy m.in. "Na świecie istnieje wiele obiektów muzealno-więziennych, które stanowią dużą atrakcję dla turystyki indywidualnej i zorganizowanej. Obiekty te cieszą się duzym zainteresowaniem ze strony odwiedzających w każdym wieku, bowiem ich zakres przygotowany jest dla szerokiego spectrum odbiorców. Pobyt w takim miejscu umożliwia im poznanie zarówno historii miejsca, jak i zasad funkcjonowania zakładu penitencjarnego. Jest to o tyle istotne, gdyż wstęp do funkconującego więzienia jest bardzo utrudniony a wielu miejscach nawet niemozliwy. Rola edukacyjna jaką pełnią zakłady penitencjarne, w tym przede wszystkim muzealne, może być punktem wyjścia do podjęcia próby wydzielenia i sprecyzowania penitencjarnej turystyki kulturowej. Choć trudno w tym miejscu mówić o jej walorach materialnych, czy artystycznych, to zdecydowanie może ona być sposobem ujawniania wartości moralnych, które kształtują osobowość człowieka, a nawet potencjalnie mogą mieć wpływ na jego losy."
Czy
Kalisz doczeka się obiektu, który będzie jego chlubą turystyczną? Czy
więzienie przekształci się w centrum kultury dla wszystkich mieszkańców
miasta? Poznań na swój Centrum Kultury Zamek, Kalisz może także
szczycić się swoim Zamkiem. W Kaliszu może powstać profesjonalne muzeum
więziennictwa. Nowoczesne, multimedialne muzeum byłoby naprawdę dobrym
pomysłem. Takie muzeum przyciągnie do Kalisza turystów.
Przemysław Świątek
Przydatne linki:
https://calisia.pl/kaliszanie-znow-zobaczyli-wiezienie-od-srodka-zdjecia-wideo,51400?fbclid=IwAR04V6wbRSvVS4SE1Ew3GulE5Ry-TS5EW9JKJVbMTlQHizP0MRC8ezs-1e8
https://www.getyourguide.pl/belfast-l442/belfast-wycieczka-po-wizieniu-przy-crumlin-road-t225228/?fbclid=IwAR1BMSnMpExEfWXgmf-6oP0KinO5KaazUEPQd9DXqljsLUslMZGFdCWogzU
https://corkcitygaol.com
https://faengslet.dk
https://www.krajoznawcy.info.pl/muzeum-wieziennictwa-wiezieniu-59247?fbclid=IwAR07qrWKKsBnBCbdmf4M6Olwsh5DIDKJPtSo0f3p79tlKqtCstwROG9_I_o
http://www.singsingprisonmuseum.org
https://www.cityexperiences.com/san-francisco/city-cruises/alcatraz/programs-and-events/museum-collections-at-the-rock/
https://pozakadrem.org/galeria-bezdomna-w-kaliszu-28-29-maja-2016-fotogaleria/?fbclid=IwAR06J18DtfYMr0wgxjzrnjXVIHzgEpdc1nhpaqyvFHLoDRRKvjSPwoyqeN8
http://www.turystykakulturowa.org/pdf/2010_11_01.pdf
